اعتدال (شعر)یکی از آرایه‌های ادبی در ادبیات فارسی که در شعر کاربرد فراروانی دارد اعتدال می‌باشد. اعتدال اصطلاحی است در علم عروض که در لغت به معنی «میانه‌روی و برابری در وزن» می‌باشد. ۱ - تعاریف اعتدالاعتدال به چند صورت تعریف شده است: ۱- اعتدال آن است که عروضِ بیت (= جزو آخر مصراع اوّل) با ضرب آن (=جزو آخر مصراع دوم) از لحاظ وزن یکسان باشد. مثلاً اگر عروض بیت «مستفعلن» باشد، ضرب آن نیز «مستفعلن» آید و اگر عروض «مفعولن» باشد، ضرب نیز «مفعولن» آید. ۲- اعتدال آن است که اجزای صدر بیت (=مصراع اوّل) با اجزای عَجُزِ آن (= مصراع دوم) از لحاظ وزن (نوع زِحافات و علل) برابر باشد. ۳- اعتدال آن است که وزن همۀ اجزای بیت یکسان باشد؛ مثلاً اگر یک جزء بر وزن «مستفعلن» آید، وزن همۀ دیگر اجزای بیت نیز «مستفعلن» باشد، و اگر یک جزء بر وزن «مفعولن» آید، همۀ دیگر اجزای بیت هم بر وزن «مفعولن» باشد. ۴- اعتدال آن است که اجزای بیت از لحاظ وزن کاملاً با اجزای اصل دایرۀ آن بحر برابر باشد. بیتی را که دارای صفت اعتدال باشد «معتدل» می‌گویند. [۱]
سعادت، اسماعیل، دانشنامه زبان و ادب فارسی، تهران، سازمان انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۴، ج۱، ص۴۵۴.
۲ - پانویس
۳ - منبعسایت پژوهه، برگرفته از مقاله «اعتدال»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۷/۰۷/۱۸. |